Spedycja morska to jedna z prężnie rozwijających się w naszym kraju dziedzin transportu. W ostatnich latach polskie porty morskie świętują znaczący wzrost w obszarze przeładunku ładunków, co stanowi istotny wskaźnik dynamicznego rozwoju sektora transportu morskiego cargo. Porty Gdańsk, Gdynia oraz Zespół Portów Szczecin-Świnoujście ustanowiły rekordowy wynik, przeładowując w sumie 133,2 miliona ton ładunków. To nie tylko imponujący sukces, ale również wzrost o 18% w porównaniu do poprzedniego roku. Te wyniki są znacznie istotne dla rozwoju gospodarczego Polski, ponieważ transport morski stanowi kluczowy element łańcucha logistycznego kraju.
Transport morski cargo to niestety nie jedynie pozytywne wskaźniki ale też sytuacje “awaryjne”. Taką z pewnością jest awaria wspólna w transporcie morskim. Ale czy wiemy dokładnie czym jest taka sytuacja? Przekonajmy się o tym w dalszej części artykułu!
Czym jest awaria wspólna w transporcie morskim?
Spedycja morska i oceaniczna to bardzo skomplikowana dziedzina transportu. Wpływa na to ma wiele zagrożeń i nieprzewidywalnych sytuacji na morzu. Awaria wspólna to termin, który odnosi się do sytuacji, w której kapitan statku podejmuje decyzję o celowym poświęceniu części lub całości towaru. Decyzja taka może zapaść w celu uratowania statku i pozostałej części towaru. W praktyce oznacza to, że kapitan statku może zdecydować się na wyrzucenie części ładunku za burtę, aby uniknąć dalszych szkód i utrzymania integralności statku. Jednak, aby mówić o awarii wspólnej, straty muszą być bezpośrednim następstwem tego aktu. Przestoje i inne pozostałe koszty nie są wliczane do awarii wspólnej.
W kontekście ubezpieczeń, awaria wspólna jest zbliżona do idei ubezpieczenia wzajemnego, gdzie wszyscy uczestnicy ponoszą koszty, aby ocalić wspólne dobro.
Co ciekawe, spedycja morska była obecna już wiele wieków temu. Ta koncepcja, ma swoje korzenie w prawie morskim, już od czasów Prawa Rodyjskiego (Lex Rhodia de iactu) oraz prawa rzymskiego.
Awaria wspólna – Zasady i przykłady
Transport morski cargo zna wiele przypadków, które mogą być uznane za awarię wspólną, obejmują np. zrzucenie części towaru (najczęściej kontenera lub wielu kontenerów) tak aby naprostować przechylony statek, ugasić pożar lub zniwelować skutki innych możliwych awarii. W momencie awarii mogą pojawić się konieczne koszty związane z holowaniem, naprawą urządzeń wiosłujących czy silnika statku.
Przykładem awarii wspólnej może być sytuacja, w której statek przewożący różnorodny ładunek, w tym substancje chemiczne, wpada w silny sztorm. W wyniku gwałtownego kołysania się statku i uderzeń fal, dochodzi do uszkodzenia jednego z zbiorników, w którym przewożona jest niebezpieczna substancja. Aby uniknąć katastrofy i dalszych uszkodzeń strukturalnych statku, kapitan podejmuje decyzję o celowym wyrzuceniu części ładunku do morza. W tym przypadku, może to oznaczać zrzucenie kontenera zawierającego substancję chemiczną, która stanowi bezpośrednie zagrożenie dla pozostałego ładunku, statku i załogi.
W wyniku tego aktu awarii wspólnej, stracony zostaje pewien procent ładunku, który był ofiarowany dla dobra wspólnego, czyli bezpieczeństwa statku i reszty towarów. Procedura rozliczenia tego aktu wymaga współpracy właścicieli ładunku, kapitana statku oraz innych zaangażowanych stron, aby określić solidarny udział każdej strony w poniesionych kosztach i stratach.
Funkcjonowanie awarii wspólnej i bon awaryjny
Proces rozliczenia awarii wspólnej jest skomplikowany i wymaga współpracy między wszystkimi stronami zaangażowanymi w przewóz danego ładunku. Aby zagwarantować uczestnictwo wszystkich stron w rozliczeniu awarii wspólnej, właściciele ładunku muszą podpisać “bon awaryjny” i zabezpieczyć finansowo określoną część wartości i kosztu frachtu. W przypadku braku zabezpieczenia, ładunek może zostać zatrzymany jako forma pokrycia udziału w kosztach awarii wspólnej. Ten proces jest nadzorowany przez wyznaczonego dyspaszera (adjustera), a cała procedura jest zazwyczaj długotrwała.