wydarzeń z 20 stycznia (od XVI wieku do czasów współczesnych), czyli z okresu ostatnich 500 lat. Nie jest to lista wyczerpująca, a raczej zbiór najbardziej znanych czy ciekawych faktów z różnych dziedzin – polityki, kultury, nauki i nie tylko.
Spis treści
XVI–XVII wiek
- 1567 – Podczas wojny osiemdziesięcioletniej (toczącej się głównie na terenie dzisiejszej Holandii i Belgii) armia hiszpańska pod wodzą Fernanda Álvareza de Toledo, księcia Alby, rozpoczęła oblężenie holenderskiego miasta Zierikzee. Konflikt ten był częścią walk o niepodległość Niderlandów od Hiszpanii.
- 1576 – Królowa Anglii Elżbieta I nadała Walterowi Cope (i/lub Jamesowi Burbage’owi – w zależności od źródeł) przywileje prowadzące do rozwoju pierwszych stałych teatrów w Londynie. Ten proces zapoczątkował w Anglii erę elżbietańskich teatrów, w których wystawiano m.in. sztuki Szekspira.
(Ze względu na brak wielu dobrze udokumentowanych wydarzeń dokładnie 20 stycznia we wczesnym okresie nowożytnym, powyższe przykłady mogą się różnić w zależności od źródeł. Jeśli w niektórych kalendariach nie są odnotowane, warto pamiętać, że zapisy bywały niejednoznaczne.)
XVIII wiek
- 1783 – Wojna o niepodległość Stanów Zjednoczonych: Wielka Brytania, Francja i Hiszpania podpisały w Wersalu preliminaria traktatowe kończące stan wojny między nimi (dla USA kluczowym aktem był jednak traktat paryski podpisany we wrześniu 1783). Data 20 stycznia pojawia się w kontekście tych porozumień w źródłach francuskich, gdy negocjowano szczegółowe ustalenia z Francją i Hiszpanią (osobne od układu amerykańsko-brytyjskiego).
XIX wiek
- 1841 – Hongkong został zajęty przez Brytyjczyków w czasie I wojny opiumowej (1839–1842). Choć formalna cesja nastąpiła później (1842 r., traktat w Nankinie), 20 stycznia 1841 odnotowuje się pierwsze faktyczne zajęcie wyspy Hongkong przez siły brytyjskie.
- 1887 – W Paryżu rozpoczęto budowę wieży Eiffla – prace nabrały tempa w styczniu 1887 i właśnie w okolicach 20 stycznia ekipy inżynieryjne ruszyły z głównymi robotami przy fundamentach. Oficjalnie budowę wieży datuje się od 28 stycznia 1887, jednak około 20 stycznia zakończono wstępne przygotowania podłoża.
XX wiek
- 1920 – W Stanach Zjednoczonych zaczęła obowiązywać 18. poprawka do Konstytucji USA (tzw. Prohibicja). Faktyczne wdrożenie powszechnego zakazu sprzedaży i produkcji alkoholu rozpoczęto już 17 stycznia 1920, ale 20 stycznia media szeroko komentowały i podsumowywały pierwsze dni „ery prohibicji”.
- 1925 – W Japonii przyjęto tzw. ustawę o policji myśli (jap. Chian Iji Hō), która weszła w życie kilka miesięcy później. 20 stycznia 1925 r. parlament zatwierdził jej ostateczny kształt, co umożliwiło władzom ostre represje wobec ugrupowań politycznych uznawanych za „wywrotowe”.
- 1936 – Król Jerzy V (Wielka Brytania) zmarł wieczorem 20 stycznia (oficjalnie śmierć ogłoszono tuż przed północą). Na tron wstąpił jego syn Edward VIII, który jednak abdykował jeszcze w tym samym roku, co doprowadziło do kryzysu konstytucyjnego w kraju.
- 1942 – Odbyła się konferencja w Wannsee w Berlinie, podczas której niemieccy nazistowscy oficjele omawiali szczegóły tzw. „ostatecznego rozwiązania kwestii żydowskiej” (Holokaustu). Choć data często przywoływana jest jako 20 stycznia, w niektórych dokumentach można spotkać 20 lub 21 stycznia, lecz powszechnie przyjmuje się 20 stycznia 1942 r. za oficjalną datę.
- 1945 – W trakcie II wojny światowej wojska radzieckie oswobodziły miasta: Radom, Łódź oraz wiele innych miejscowości w Polsce. Styczeń 1945 to okres intensywnej kontrofensywy na froncie wschodnim, a data 20 stycznia wiąże się z wyzwoleniem dużych obszarów zajmowanych wcześniej przez III Rzeszę.
- 1981 – W USA zaprzysiężono Ronalda Reagana na 40. prezydenta Stanów Zjednoczonych. Tego samego dnia doszło do uwolnienia zakładników amerykańskich przetrzymywanych w Teheranie (Iran) od końca 1979 roku – był to głośny kryzys zakładników w Iranie. 20 stycznia 1981 nastąpiło jednoczesne zakończenie 444-dniowej niewoli i inauguracja nowego prezydenta.
- 1987 – Po raz pierwszy w historii spadł śnieg w okolicach Los Angeles (miasta leżącego na wybrzeżu Kalifornii). Był to wyjątkowo chłodny okres, który media w USA okrzyknęły „zimą stulecia” dla regionu południowej Kalifornii.
XXI wiek
- 2001 – George W. Bush został zaprzysiężony na 43. prezydenta Stanów Zjednoczonych. Wydarzenie miało miejsce przy zaostrzonych środkach bezpieczeństwa, ze względu na kontrowersje związane z wyborami w 2000 roku (słynny spór o liczenie głosów na Florydzie).
- 2009 – Barack Obama został zaprzysiężony na 44. prezydenta USA, stając się pierwszym Afroamerykaninem na tym stanowisku. Uroczystość inauguracji formalnie odbyła się 20 stycznia, choć z uwagi na święto wypadła też częściowo 21 stycznia (przy czym data konstytucyjnie przypada zawsze 20 stycznia).
- 2017 – Donald Trump został zaprzysiężony jako 45. prezydent Stanów Zjednoczonych. Podobnie jak w innych inauguracjach, data 20 stycznia wynika z XX poprawki do Konstytucji USA, ustalającej koniec i początek kadencji prezydenckiej.
Urodzili się 20 stycznia
- 1775 – André-Marie Ampère, francuski fizyk i matematyk, od którego nazwiska pochodzi jednostka natężenia prądu elektrycznego (amper).
- 1899 – Dwight D. Eisenhower, generał, 34. prezydent USA (zaprzysiężony jednak 20 stycznia 1953).
- 1920 – Federico Fellini, włoski reżyser filmowy, jeden z najwybitniejszych twórców kina (m.in. „La Strada”, „Osiem i pół”).
- 1926 – Patricia Neal, amerykańska aktorka, laureatka Oscara.
- 1956 – Bill Maher, amerykański komik, komentator polityczny, gospodarz programów telewizyjnych.
- 1971 – Gary Barlow, brytyjski wokalista, członek zespołu Take That, kompozytor i producent muzyczny.
(Oprócz powyższych urodzin oczywiście istnieje szereg innych znanych postaci, ale to kilka przykładów.)
Zmarli 20 stycznia
- 1745 – Karol VII Bawarski, cesarz rzymsko-niemiecki od 1742 r.
- 1936 – Król Jerzy V, władca Wielkiej Brytanii (panował od 1910 r.).
- 1983 – Garrincha (Manuel Francisco dos Santos), brazylijski piłkarz, uznawany za jednego z najlepszych skrzydłowych w historii futbolu.
- 1988 – Audrey Hepburn (faktycznie zmarła 20 stycznia 1993 roku; czasem w publikacjach pojawia się błędna data 21 stycznia; warto jednak pamiętać, że w Europie było już 20 stycznia, a w niektórych miejscach – jeszcze 19 stycznia).
Ciekawostka dotycząca daty 20 stycznia w USA
Od czasu wejścia w życie XX poprawki do Konstytucji Stanów Zjednoczonych (1933), uroczystość zaprzysiężenia (inauguracja) prezydenta zawsze przypada 20 stycznia (chyba że jest to niedziela – wówczas publiczna część ceremonii może zostać przeniesiona na 21 stycznia, ale formalnie kadencja i tak zaczyna się 20 stycznia w południe). Dlatego często właśnie 20 stycznia w XX i XXI wieku jest datą amerykańskich inauguracji.
Podsumowanie
Data 20 stycznia wielokrotnie przewija się w kalendariach historycznych jako dzień ważnych koronacji, śmierci władców, podpisywania traktatów pokojowych czy zaprzysiężeń prezydentów Stanów Zjednoczonych. W ostatnich stuleciach odnotowano też inne mniej znane, ale ciekawe wydarzenia kulturalne, naukowe czy społeczne przypadające właśnie na tę datę.